Wat is er nodig om vrijheid in onze samenleving levend te houden? Daarover gaat het boek Over vrijheid (2024) van Timothy Snyder, een Amerikaanse hoogleraar geschiedenis. Hij gaat als het ware in gesprek met klassieke en hedendaagse denkers en combineert dit met het verhaal van zijn eigen leven. Het resultaat is een toegankelijk en boeiend verhaal waaruit we de nodige lessen kunnen trekken.
Logica van het mensenleven
Snyder besteedt vooral aandacht aan 5 denkers: Frantz Fanon, Václav Havel, Leszek Kolakowski, Edith Stein en Simone Weil. Geen standaard rijtje, verrassend vind ik dat. Hij heeft veel tijd doorgebracht in Oost Europa en deze ervaringen verwerkt hij in zijn verhaal. Ook geeft hij extra aandacht aan vrouwelijke denkers, iets dat in de klassieke Westerse filosofie onderbelicht blijft. Snyder deelt vrijheid in naar de logica van een mensenleven: de jonge kinderjaren, de jeugd, het begin van volwassenheid en het volwassen leven. Dat werkt hij uit in thema’s: soevereiniteit, onvoorspelbaarheid, mobiliteit, feitelijkheid en solidariteit.
Liberty Bell
Snyder is opgegroeid in Ohio op een boerderij waar jaarlijks de Amerikaanse onafhankelijkheid gevierd werd met het luiden van een klok. Deze klok, de Liberty Bell dankte eigenlijk zijn naam aan degenen die de vrijheid nog niet gekregen hadden. Het stond symbool voor de hoop op een betere toekomst. Bijvoorbeeld voor vrouwen die geen stemrecht hadden of voor het afschaffen van de slavernij. Snyder benadrukt het belang van een overheid om deze vrijheid te kunnen realiseren.
Lichaam
In het hoofdstuk over soevereiniteit gaat het over vrij zijn als Leib. De Duitse filosofe Edith Stein gebruikt het woord Leib om haar lichaam aan te duiden. Het Duits heeft twee verschillende woorden voor het lichaam: Leib en Körper. Met Leib duidt Stein op het persoonlijke van haar eigen lichaam, van haar ervaringen als mens. Körper duidt op het onpersoonlijke op het objectiveren van lichamen.
Gezondheid
Vanuit het nadenken over lichaam gaat Snyder naar het begrip geluk. Dat heeft te maken met waar we waarde aan hechten, aan wat ons dierbaar is. Iedereen heeft andere ideeën daarbij. Maar onder alle denkers in alle tijden en in alle culturen is een punt van overeenstemming als het om geluk gaat: dat een goede gezondheid belangrijk is om gelukkig te kunnen zijn.
Wat is er nodig voor vrijheid?
Het boek heb ik nog niet uit, dus ik zal in een later blog terugkomen op de antwoorden die Snyder geeft op deze vraag. Terugkijkend naar 2024 denk ik na over de afgelopen maanden. Over mijn eigen lichaam, over pijn en over ziek zijn. Je moet de lichamen van anderen zien om je eigen lichaam te kunnen zien, aldus Stein. Dat helpt om onszelf te leren kennen en tegelijk de wereld. Misschien helpt het dat ik met anderen gesproken heb over pijn zodat ik komend jaar weer ruimte heb om verder te gaan met filosofie, het organiseren van workshops en het schrijven van blogs. En natuurlijk met dit boeiende thema: over vrijheid!
Op naar een goed 2025!