Het boek De eenzame eeuw van Noreena Hertz (2020) is bijzonder omdat zij stelt dat een succesvolle aanpak van eenzaamheid zowel iets van het individu als van de overheid en het bedrijfsleven vraagt. Hertz definieert eenzaamheid breed: het is een gebrek aan verbondenheid met naasten, familie en vrienden én het gaat over existentiële eenzaamheid, oftewel je los voelen staan van jezelf, je buitengesloten voelen in politiek en economisch opzicht.
De Economie van Automatisering
De invloed van robots en automatisering neemt toe in ons dagelijks leven, zelfs in de zorg zijn robots tegenwoordig aanwezig. Als samenleving verliezen we iets fundamenteels wanneer we stoppen met het verlenen van zorg voor anderen. Hertz benoemt in een viertal punten waarom zorgen voor anderen als persoon belangrijk blijft:
- Use it or lose it: wanneer we minder met elkaar in het echte leven omgaan, worden we er slechter in.
- Meer tijd rondbrengen met robotvrienden betekent dat we minder zin krijgen in de extra inspanningen die het vraagt om met mensen om te gaan.
- Door samen te werken oefenen we als het ware onze spieren voor het sluiten van compromissen en wederkerigheid.
- Voor een succesvolle democratie is het belangrijk dat de band tussen overheid en burger en tussen burgers onderling goed is.
Politiek van onverdraagzaamheid
Hertz verwijst hierbij naar het werk van Hannah Arendt over de opkomst van het totalitarisme. Wanneer mensen zich niet gezien of gehoord voelen in de samenleving, biedt dat een voedingsbodem voor totalitair bestuur. Of denk aan aanjagers van eenzaamheid: mensen met weinig vertrouwen in medeburgers en overheid, mensen met een financieel onzeker bestaan en sociaal geïsoleerde mensen. Rechtse populistische politici hebben deze oorzaken en gevolgen van eenzaamheid als beste begrepen en zij weten deze emoties uit te buiten. De populistische politiek leidt echter tot verdeeldheid en Hertz zoekt een antwoord op eenzaamheid dat mensen samenbrengt in een wereld die uit elkaar valt. Daarom pleit Hertz voor een brede aanpak van eenzaamheid waarin plek is voor iedereen.
Van links tot rechts
Het gevoel van gemeenschappelijkheid kun je niet kopen of opleggen, het kost tijdsinvestering en aandacht voor participatie. Hertz vraagt aandacht voor politici van allerlei kleuren. Aandacht voor de conservatieven die nadruk leggen op de inzet van het individu en aandacht voor de linkse partijen die inzet vanuit de overheid bepleiten. Beide invalshoeken zijn nodig naast meer aandacht voor een economie gericht op welzijn en een (stedelijke) omgeving die ontmoeten in de wijk stimuleert.
Sociaal of asociaal?
Een sprekend voorbeeld in haar boek vind ik het bankje. In sommige steden wordt het bankje ontworpen zodat het onprettig is om er lang op te zitten. Het idee is te voorkomen dat dakloze mensen of jongeren op deze plekken blijven rondhangen. In mijn eigen woonplaats ken ik gelukkig een ander voorbeeld van bankjes die samen met wijkbewoners ontworpen en gemaakt worden: het doel hiervan is elkaar ontmoeten.
Eenzaamheid verminderen
Hertz besluit haar boek met de woorden:
Het tegengif voor de eenzame eeuw kan uiteindelijk louter zijn dat wij er voor elkaar zijn, ongeacht wie die ander is (p. 287).
Eenzaamheid verminderen kan alleen als we met elkaar in contact komen op een manier die ons verder brengt. Het gaat dus om een manier die problemen oplost of vermindert. Dat geldt zowel in ons individuele leven als op het werk en in de politiek. We moeten weer met en voor elkaar bezig zijn. Niet voor jezelf of je eigen portemonnee. Alleen zo komen we met elkaar verder.
Wil je meer weten of in gesprek gaan over omgaan met eenzaamheid? Neem dan contact op!