Mijn blog gaat over het belang van nadenken in de zorg en is gebaseerd op het boek Aan het werk met Hannah Arendt onder redactie van Joop Berding (2017). Het is een boeiend en toegankelijk boek, dat ingaat op mogelijke toepassingen van Arendts werk in onderwijs, zorg en sociaal werk. Allereerst een praktijkvoorbeeld, dat mij aan het denken zette.

Praktijkvoorbeeld: de pedicure
Mevrouw Jansen heeft een afspraak met haar pedicure. Omdat mevrouw tijdelijk is opgenomen op een verpleegafdeling binnen het wooncomplex waar zij woont, geeft de pedicure aan, dat haar collega naar de verpleegafdeling gaat. “Dat hebben we zo verdeeld en dat is beleid” zijn haar woorden. De zoon van mevrouw Jansen gaat hier tegenin: juist nu is het voor zijn moeder belangrijk dat zij haar eigen pedicure ziet. Er zijn al zoveel nieuwe gezichten. Op aandringen van de zoon komt haar eigen pedicure de afspraak na. Mevrouw Jansen is heel blij dat haar pedicure haar spreekt en behandelt.

Hannah Arendt

Politiek filosoof Hannah Arendt (1906-1975) onderscheidt twee verschillende domeinen in het menselijk leven: dat zijn het actieve leven, waarin we dingen doen, en het innerlijke leven van de geest. Oordelen slaat een brug tussen beide werelden. In het actieve leven beschrijft Arendt drie levensvormen:

  1. Het arbeiden, een cyclisch proces
  2. Het werken, een lineair proces
  3. Het handelen, zonder einde

Arbeiden, werken, handelen

Het arbeiden gaat over noodzakelijkheid; denk aan biologische cycli zoals de bloedsomloop of aan dagelijkse terugkerende zaken als opstaan, ontbijten en naar school of naar het werk gaan. Bij het werken of maken gaat het actieve leven een stapje verder. Het gaat om het doelgericht indelen van de wereld, over doel-middel relaties. Denk bijvoorbeeld aan het inrichten van vervoerssystemen of het maken van een gebouw. De derde levensvorm, het handelen, gaat over hoe mensen met elkaar in het openbaar spreken en hoe zij proberen overeenstemming te vinden over zaken, die eenieder aangaan. Het handelen betekent volgens Arendt echte vrijheid en deze vind je in de gemeenschap. Het is de hoogste levensvorm en de meest kwetsbare.

Het gevaar van gedachteloos werken

Onze levensvormen zetten ons aan tot denken, maar dragen ook de beperkingen van ons nadenken met zich mee. Ter illustratie wordt in het boek het begrip zelfredzaamheid in relatie tot hulpverlening beschreven vanuit deze 3 levensvormen. Vanuit het niveau van arbeiden gaat zelfredzaamheid over biologisch in stand blijven, overleven. In deze vorm gaat hulpverlening over diëten en medicatie. Zelfredzame burgers passen bij uitstek bij de tweede levensvorm, dat is het maken. In onze maatschappij draait het om de werkende mens en om de norm dat ieder mens zelfredzaam wil zijn. Hulpvragen worden vertaald naar modellen en protocollen. In de hulpverleningspraktijk bestaat echter geen pasklaar antwoord op bepaalde hulpverleningsvragen.

Handelen in de hulpverlening

Arendts begrip over handelen past het beste bij hulpverlening, omdat het gaat over nadenken over wat goede zorg is. Handelen gaat niet over het gedachteloos toepassen van regels en protocollen, maar over het in gesprek gaan met elkaar over wat goede zorg bij iemand betekent. Terug naar het praktijkvoorbeeld kunnen we nu vanuit het perspectief van handelen vragen stellen over het werk als pedicure: zijn wij bezig met voeten of met (de voeten van) mevrouw Jansen?

Doen is denken

Goede zorg gaat over met elkaar in gesprek gaan en blijven. Vaste recepten bestaan niet. Het gaat over zichtbaarheid. Maak jouw werk als hulpverlener en maak de mensen voor wie je werkt, zichtbaar. Breng in beeld wat van waarde is voor een mens. Dat is goede zorg. En verschuil niet achter regels, die niet passen bij een hulpverleningsvraag.