Zorg, onderwijs en woningen zijn voor steeds meer mensen moeilijker beschikbaar of betaalbaar. Meer dan 20% van de mensen in Nederland leeft structureel in een achterstandspositie vanwege werk- en inkomensonzekerheid, armoede, schulden en problemen rond gezondheid. Deze mensen hebben ook nog eens een slechtere levensverwachting. Structurele verschillen worden een probleem wanneer ze tot onrechtvaardige achterstand leiden. Kim Putters* zoekt in zijn boek Het einde van de BV Nederland (2022) naar wat dit betekent voor burgers en overheid.
Noodzaak betere samenleving
De afgelopen jaren legde de overheid de nadruk op kostenbeheersing en eigen verantwoordelijkheid van burgers en was er te weinig aandacht voor verschillen tussen burgers. Doorgaan met deze koers biedt geen antwoord op onze huidige problemen. Samenleven raakt aan wie wij zijn en wat wij delen. En om een verandering in gang te zetten naar een betere samenleving, hebben we een verhaal nodig waarop we kunnen koersen aldus Putters. Door verhalen te delen groeit ons bewustzijn over wat voor samenleving we willen zijn. Een inspirerend goed verhaal vraagt om een blikwisseling: we moeten anders leren kijken. Onze manier van kijken naar een probleem bepaalt immers de oplossingsrichting. Putters geeft in zijn boek drie aanzetten tot blikwisseling.
- Anders kijken naar mensen
Geef aandacht aan een realistischer beeld van wat voor mensen in het dagelijks leven belangrijk is.
Wanneer we meetbaarheid blijven benadrukken, ontstaat het beeld van een rationeel calculerende burger. Verhalen vanuit de dagelijkse werkelijkheid laten een ander beeld zien. Mensen gebruiken niet alleen een voorziening, maar zoeken ook hun weg in school of werk. Ze zijn actief in vrijwilligerswerk, binnen families en buurten. Er zijn verschillen tussen mensen met wel of geen netwerk en dat werkt door. Dit zou een uitgangspunt moeten zijn bij het maken van beleid. Het gaat daarbij niet alleen over het aanbod, maar ook over wat maatregelen in de breedte van het leven van mensen betekenen. - Anders kijken naar maatschappelijke opgaven
Kijk met een brede integrale blik naar welzijn en welbevinden.
Als voorbeeld noemt Putters het bouwen van nieuwe wijken. Voor wie zijn die woningen betaalbaar? Welke voorzieningen zijn aanwezig: kunnen kinderen naar school of ouderen lopend naar de supermarkt? De uitdaging zit in het uitruilen van doelen. Om brede welvaart in te kleuren moeten we verschillende inzichten afwegen. Brede welvaart vraagt naast cijfers ook kwalitatieve inzichten. Het gaat om een wisselwerking tussen verschillende soorten kennis: wetenschappelijke kennis en ervaringskennis. Het gaat om de aanpak van domein overstijgende opgaven. - Anders kijken naar verantwoordelijkheden
Voer een ander gesprek over wat we van elkaar en van de overheid mogen verwachten.
Burgerinitiatieven gaan over zelforganisatie gericht op verbetering van de eigen levenssituatie. Het is gericht op maatschappelijke doelen en gaat over veel meer dan overheidsbeleid. Het denken vanuit de overheid moet zich verplaatsen naar het denken vanuit deze initiatieven. Daarbij is een betrouwbare overheid belangrijk. De bureaucratie is ingewikkelder geworden waardoor mensen afzien van hulp vragen omdat ze bang zijn fouten te maken. Het voorbeeld van de toeslagencrisis geeft weer hoe politiek vertrouwen in de overheid is afgenomen. Naast een betrouwbare overheid is het belangrijk dat de overheid mensen vertrouwen geeft en met hen samenwerkt.
Belang van toegankelijke informatie
Goede informatie is de basis om volwaardig mee te kunnen doen. In onze huidige samenleving is het aanbod van digitale informatie toegenomen. Dat biedt vele kansen maar ook problemen. Digitale informatie is niet voor iedereen toegankelijk en dat blijft zo voor een aantal mensen. Daarom is het belangrijk om op meerdere manieren toegang tot goede informatie te geven: niet alleen digitaal! Daarom blijven papieren informatiewijzers belangrijk of gratis inloopplekken waar je terecht kunt voor informatie en ondersteuning. Daarbij is het een taak van de overheid om ervoor te zorgen dat deze informatie gecontroleerd wordt op betrouwbaarheid.
Werk aan de winkel
Een eerlijke kans op een goed leven vraagt om sociale samenhang. Putters geeft geen kant en klare oplossingen maar een aanzet voor ons allen en de overheid om hiermee aan de slag te gaan.
- Putters is voormalig directeur van het Sociaal Cultureel Planbureau.