Dit voorjaar verscheen de Kamerbrief Hervormingen jeugdzorg van staatssecretaris van Ooijen (VWS) en minister Weerwind (jeugdbescherming) met hun visie op het jeugdstelsel en noodzakelijke hervormingen. Een van de leidende principes die zij in deze brief benoemen is het versterken van veerkracht van kinderen en gezinnen in hun normale dagelijkse leven. Een principe waar iedereen het mee eens zal zijn. De vraag is echter hoe je dit versterken van veerkracht vorm geeft in de alledaagse praktijk. Het werkboek Sociale steun van Ineke Glissenaar geeft tips, inspiratie en ideeën hiervoor. In dit blog ga ik in op het belang van het perspectief bij het kiezen van een oplossing.
Kwetsbare jongeren
Uit grootschalig onderzoek blijkt dat mensen die als kind mishandeld, verwaarloosd of misbruikt zijn op latere leeftijd een grotere kans op (chronische) ziekten hebben en op een korter leven. De verklaring hiervoor is dat nadelige jeugdervaringen effect hebben op de hersenen: het beschadigt de structuur, het ontregelt de stress huishouding en het tast het emotionele geheugen aan. Een brein onder stress heeft moeite om de juiste keuzes te maken. Glissenaar gaat in haar boek dieper in op de betekenis van kwetsbaarheid en zij gebruikt hiervoor de term precariteit.
Precariteit en precariaat
Precariteit komt van precair (kwetsbaar) en van proletariaat (de armste klasse van de samenleving). De term komt van Michel Foucault (1926-1984), filosoof, en hij geeft hiermee aan hoe onzekerheid onze samenleving steeds meer doordringt. Kwetsbaarheid is niet eenvoudig te definiëren. Iedereen heeft een vorm van kwetsbaar zijn. Daarom is het belangrijk om kwetsbaarheid te benaderen vanuit meerdere lagen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zo gebruikt het Sociaal Cultureel Planbureau het woord precariaat om de volgende groep mensen te beschrijven: meestal zonder werk, weinig inkomen en vermogen, met een slechte gezondheid en een klein sociaal netwerk.
Perspectief bepaalt oplossingsrichting
Precariteit en precariaat zijn verschillende begrippen. Precariteit gaat over de omgeving waarin mensen leven en precariaat gaat over personen met kenmerken. Dit verschil is belangrijk omdat het van invloed is op de oplossingsrichting. Een geïnterviewde oudere verwoordt het als volgt:
‘Kwetsbaarheid vanwege leeftijd is een kenmerk van mij. Ik kan ook kwetsbaar zijn door wat een ander doet of door de maatregelen van het kabinet…. Ik vind dat we te veel kijken naar de kwetsbaarheid van een persoon. Het is een verschil van kijken naar deze twee kanten. We oefenen niet zo goed om om de persoon heen te kijken ….’ (p.20 Glissenaar)
Neem bijvoorbeeld de gevolgen van de kostendelersnorm voor bijstandsgezinnen met jongvolwassenen. Jongeren kunnen niet uit huis vanwege een woningtekort en hun inkomsten worden opgeteld waardoor dit consequenties heeft voor de bijstandsuitkering. Of een alleenstaande ouder die gebruik maakt van de kind toeslag, maar ten onrechte gekort wordt waardoor stress toeneemt. Uithuisplaatsing als oplossing is een negatief effect hiervan. Een duurzame oplossing moet gaan over inkomenszekerheid en een sterker netwerk naast de juiste wet- en regelgeving.
Samen regie en veerkracht
De oplossingsrichting moeten we dus niet alleen in onszelf zoeken (individueel) maar ook in onze omgeving en in goed beleid. Glissenaar vertaalt dit naar samen regie met aandacht voor zowel het individu als haar omgeving oftewel het versterken van veerkracht door goede sociale steun. Daarbij sluit zij aan bij de presentiebenadering van Andries Baart waarbij het gaat om het werken vanuit de relatie en het open, onbeoordeeld en onbevangen luisteren en kijken naar de ander. In het tempo van de ander en daarbij aansluiten bij wat de ander aandraagt, bij zijn vragen, leefwereld en talenten.
Tot slot gaat haar werkboek in op thema’s als vraagverlegenheid en handelingsverlegenheid en komen vele alledaagse initiatieven aan bod om ouders te ondersteunen bij het opvoeden. Voorbeelden waarin maatjes en ervaringsdeskundigen veel ruimte krijgen. Kortom een inspirerend werkboek dat zeker de moeite waard is om kennis van te nemen. Zo kan het principe Veerkracht versterken uit de beleidsbrief Hervormingen jeugdzorg in de praktijk werkelijkheid worden.
Meer weten?
Neem een kijkje in het werkboek en laat je inspireren:
In alle soorten en maatjes: Sociale steun voorkomt uithuisplaatsing?!
Ineke Glissenaar december 2021
https://voordejeugd.nl/documents/327/Werkboek_sociale_steun_02.pdf